به نام خداوند بخشنده ومهربان

دنیای نوجوانان و نحوه رفتار با آنان

*سه نمونه از مراجعات                 * خصوصیات عاطفی و روانی دوره نوجوانی و بلوغ

*چند توصیه به والدین و مربیان جهت کاستن مشکلات نوجوانان      * سنین نوجوانی و بلوغ

   دو نمونه از مراجعه والدین نوجوانان به کارشناس:

·      مورد اول:

مادر نوجوان: نمی‌دانم چه اتفاقی برای دخترم افتاده که به کلی عوض شده است.

کارشناس: منظورتان چیست؟

مادر نوجوان: کم غذا می‌خورد. همیشه دوست دارد امر و نهی کند. به جای اینکه درسهایش را بخواند علاقمند است شعر و قصه بخواند زود عصبانی می‌شود.

کارشناس: دختر خانم شما چند ساله است؟

مادر نوجوان: چهارده سال

کارشناس: مدرسه می‌رود؟

مادر نوجوان: بله سال دوم دبیرستان است.

کارشناس: علائمی‌که ذکر کردید همیشه در دختر شما بوده است؟

مادر نوجوان: خیر حدود یکسال است که کم‌کم شدیدتر شده در منزل خیلی بهانه‌گیری می‌کند. هر روز کفش و لباس جدیدی می‌خواهد از وضعیت زندگی ناراضی است.

خیلی زودرنج است. بیشتر وقتها دلش می‌خواهد تنها باشد و…

·      مورد دوم:

پدر نوجوان: پسرم تا به حال هیچ مساله و مشکلی نداشته ولی نمی‌دانم چرا یک مرتبه عوض شده است.

کارشناس: منظورتان چیست؟

پدر نوجوان: همیشه مؤدب و آرام بود. ولی مدتی است که بسیار عصبانی است و بیشتر اوقات بی‌حوصله است. همه‌اش از سردرد و بی‌اشتهایی شکایت می‌کند. نسبت به غذا اصلاً اشتها ندارد. مرتب بهانه می‌گیرد. با خواهر کوچکتر از خودش همیشه جر و بحث دارد.

کارشناس: وقتی حالت عصبانیت و پرخاشگری دارد شما چه می‌کنید؟

پدر نوجوان: دیگر خسته شده‌ام چاره دیگری ندارم گاهی او را تنبیه می‌کنم و سرش فریاد می‌کشم و …

کارشناس: آیا از تنبیه‌ها و فریاد کشیدن‌ها نتیجه مثبتی گرفته‌اید؟

پدر نوجوان: خیر، تازه آنوقت عصبانی‌تر و لجبازتر می‌شود.

نمونه‌ای از مراجعه یک نوجوان به کارشناس:

نوجوان: پدر و مادرم مرا درک نمی‌کنند و این موضوع مرا عصبانی می‌کند.

کارشناس: چرا فکرمی‌کنی که آنها تو را درک نمی‌کنند؟

نوجوان: آخر می‌دانید مثلاً‌ من می‌خواهم تنها باشم و با دوستانم به گردش بروم اما آنها معتقدند که حتماً‌ باید با خودشان باشم و یا اینکه گاهی وقتها آنها که به میهمانی می‌روند من مایل نیستم با آنها باشم و همین موضوع باعث درگیری بین من و پدر و مادرم می‌شود.

 کارشناس: آیا هیچگاه سعی کرده‌ای وضعیت روحی و علاقه‌‌ها و آرزوهای خود را با والدین درمیان بگذاری؟

نوجوان: سعی می‌کنم اما آنها فکر می‌کنند که من هنوز (بچه) هستم و هر کاری که می‌خواهم انجام بدهم باید طبق تصمیم‌گیری آنها باشد و این موضوع مرا رنج می‌دهد و عصبانی می‌کند.

کارشناس: وقتی عصبانی می شوی چه می‌کنی؟

نوجوان: گاهی فریاد می‌کشم وگاه نیز از عصبانیت به گریه می‌افتم دست خودم نیست.

کارشناس: می‌دانی بلوغ به چه معناست؟

نوجوان: راجع به آن چیزهایی شنیده‌ام ولی دقیقاً‌ نمی‌دانم.

کارشناس: بسیار خوب برایت توضیح می‌دهم و ….

 سنین نوجوانی و بلوغ:

   سنین نوجوانی و جوانی از دیدگاهها و نظریات مختلف متفاوت است اما معمولاً‌ بین 12 تا 25 سالگی را شامل می‌شود (12 تا 18 سالگی نوجوانی و 18 تا 25 سالگی جوانی) سن بلوغ در محیط‌های مختلف متفاوت بوده عوامل متعددی از جمله عوامل زیستی،‌اجتماعی و جغرافیائی در زمان پیدایش آن دخیل است. ولی معمولاً دختران بین 13 تا 14 سالگی و پسران بین 15 تا 16 سالگی به بلوغ جنسی می‌رسند.

خصوصیات عاطفی و روانی دوره نوجوانی و بلوغ:

      1- عدم تعادل و بی‌ثباتی عاطفی یکی از بارزترین ویژگیهای این دوره می‌باشد. اکثر اوقات به هنگام بروز خشم نمی‌توانند رفتار و گفتار خود را کنترل نمایند. خیلی زود متاثر می‌شوند به خصوص زمانی که احساس می‌کنند کسی به حرفشان گوش نمی‌دهد و به همین خاطر دست به اعمال ناخوشایندی می‌زنند و سپس پشیمان شده خود را سرزنش می‌کنند. حساسیت‌ها و هیجانات ناشی از زودرنجی که از خصوصیات دائمی این دوران می‌باشد. اغلب به علت تغییرات و تحولات غدد داخلی و میزان ترشحات هورمونها و نوع تربیت و آموزش دوران گذشته است که در مجموع وضع زندگی عاطفی آنها را تغییر می‌دهد و گاهی با کوچکترین برخوردی عصبانی می‌شوند و به هنگام عصبانیت و خشم ممکن است به گریه متوسل شوند و یا غمگین و افسرده به تنهایی پناه ببرند.

     2- مورد توجه همسالان واقع شدن و به خصوص تایید آنها را کسب نمودن و افزودن دوستان همجنس باعث می‌شود که اهمیت بزرگسالان در نزد آنها کمتر از همکلاسان و همسالان باشد. بنابراین کسب استقلال عاطفی از والدین نیز در این دوره از اهمیت خاصی برخوردار است.

     3- تحمل شنیدن انتقاد و سرزنش را ندارند،‌ ولی برعکس خودشان از دیگران انتقاد می‌کنند که گاهی اوقات منجر به اختلاف نظر با والدین می‌شود و باعث عدم ارتباط صمیمانه با آنها می گردد.

      4- احساسات فداکارانه و مبارزه با ظالم و دفاع از مظلوم و ستمدیده در این دوره ظاهر می‌شود.

      5- می‌خواهند به دیگران بقبولانند که افراد مهمی هستند، اثبات این امر که آنها چندان هم مهم نیستند آنها را می‌رنجاند.

     6- در برابر ناکامیها حالات یاس و ناامیدی به آنها دست می‌دهد. بسیار غمگین و افسرده می‌شوند و احساس می‌کنند دیگر همه ‌چیز تمام شده است و به گریه‌های شدید متوسل می‌شوند.

     7- به وضع ظاهر و لباس و آرایش خود توجه دارند و گاهی مدتها وقت خود را جلوی آئینه به این امر اختصاص می‌دهند.

      8- حالات رویایی و عاشق پیشگی دارند.

      9- نگران آینده هستند، آینده تحصیلی، شغلی، اقتصادی، اخلاقی و جنسی که این نگرانیها خود موجب پیدایش اضطراب و پریشان خاطری در آنها می‌گردد.

چند توصیه به والدین و مربیان جهت کاستن مشکلات نوجوانان:

     1- والدین کانون خانواده را محلی امن و پناهگاهی مستحکم برای فرزندان نمایند. به یکدیگر احترام بگذارند نباید در حضور فرزندان به مشاجره پردازند و عیوب یکدیگر را در حضور آنها بازگو کنند.

      2- والدین نوجوانان و جوانان را از محبت سیراب نمایند تا آنان به هر آشنا و بیگانه‌ای روی نیاورند. آنان باید به فرزندان خود احترام بگذارند و به آنها کمک کنند تا نواقص خود را رفع نمایند. نصایح و تذکرات خود را با استدلال و منطق و در خلوت با آنها در میان نهند و هرگز در حضور دیگران به خصوص همسالان به پند و اندرز آنان نپردازند. ضمناً سخنی را به آنها بگویند که خود بدان عمل می‌کنند.

      3- والدین و مربیان نباید نوجوانان را به خاطر ضعف‌هایی که دارند تحقیر نمایند و آنها را با همسن و سالان خود مقایسه کرده صفات نیکوی دیگران را به رخ آنها بکشند بلکه در حد توان و ظرفیت آنان از آنها توقع و انتظار داشته باشند و با درک دنیای آنها به هر مقدار که تلاش می‌نمایند از آنها قدردانی کنند.

      4- والدین و مربیان باید به نوجوانان مسئولیت‌های مختلف زندگی را واگذار نمایند تا آنها اهل تفکر و کار و زندگی بشوند. ضمناً والدین و مربیان باید به آنان بیاموزند که از مشکلات نباید گریخت بلکه راههای مبارزه با مشکلات و راه حل آنها را به فرزندان و دانش آموزان خود آموزش بدهند.

      5- کمک به برنامه ریزی صحیح برای اوقات فراغت و تقسیم بندی اوقات فراغت جهت درس تفریح و سرگرمی ورزش و هنر مطالعه کتابهای مفید و مباحثه با اشخاص مطلع و صالح شرکت در اجتماعات مذهبی ترتیب دادن گردشهای علمی نوشتن خاطرات روزانه تماشای تلویزیون به طوری که باعث خستگی زیاد جسمی و فکری نشود از اعتدال نیز خارج نگردد و فرد در انتخاب اختیار داشته اجباری در کار نباشد.

      6- کسانی که درمورد دین با نوجوانان و جوانان صحبت می‌نمایند خود باید الگوی واقعی دین باشند و به آنچه که می‌گویند عمل نمایند. ایمان و اعتقاد قوی به مذهب داشته باشند. توانائی پاسخ دادن به سؤالات نوجوانان را داشته باشند و بتوانند خرافات را از نظریات صحیح دینی جدا کرده به نوجوانان و جوانان ارائه دهند. از نظر اخلاقی خود الگوی اخلاقی باشند با اخلاص مهربان انسان دوست و علاقه‌مند به کار خود باشند. سعه صدر و وسعت نظر داشته باشند. برنفس خود غالب باشند و از اعتدال در امور خارج نشوند باحوصله، صبور و باتدبیر باشند و از نظر ظاهر نیز آراسته و تمیز و مرتب باشند که نوجوانان قطعاً‌ تحت تاثیر چنین الگوئی قرار خواهند گرفت.

     7- در محیط‌های آموزشی باید نیازهای نوجوانان مورد بررسی قرار گیرد و هوش و استعداد و علاقه و انگیزه‌های آنها شناسایی شود و بر اساس این شناسایی برنامه‌ریزی آموزشی صورت پذیرد و در اتخاذ روشهای آموزشی و پرورشی مطلوب باید از روان‌شناسی نوجوانی کمک طلبید.

     8- به هر نوجوانی باید کمک نمود تا قبل از شروع تحصیلات عالی و تخصصی خود اطلاعات لازم را در اطراف شغلی که در آینده می‌خواهد انتخاب کند. کسب کند همچنین به او کمک شود تا به یک خودشناسی دقیق نائل گردد، توانائی‌های خود را کشف کند و تصویر جامعی از خصوصیاتش به دست آورد. تا بتواند با شناخت خود و آگاهی از مشاغل موجود تصور شغلی و حرفه‌ای خود را در برابر واقعیت مورد آزمایش قرار دهد و پس از تفکر و بحث درباره مشاغل و تجزیه و تحلیل واقعیات و اطلاعات موجود به انتخاب شغلی پردازد که هم رضایت شخصی را تامین کند و هم برای جامعه مفید باشد.

      9- نوجوانان بسیاری از آداب معاشرت و روابط اجتماعی صحیح را در معاشرت کردن و برقراری ارتباط با دوستان و آشنایان می‌آموزند. بنابراین نباید آنان را از معاشرت کردن با دوستان و همسالان محروم نمود. عدم ارتباط با دوستان و همسالان می‌تواند باعث ناراحتی نوجوان شود. زیرا از جمله نیازهای اساسی این دوره از زندگی می‌باشد و منع نوجوان از معاشرت به منزله مبارزه با یکی از نیازها و تمایلات وی می‌باشد. وظیفه شما والدین و مربیان است که او را در این امر مهم یاری دهید. تا بتواند بهترین گروه همسالان را انتخاب نماید.

   تـا توانی می گریز از یار بد      یـار بـد بدتر بود از مـار بد

   مار بد تنها تو را بر جان زند       یار بد هم جان وهم ایمان زند

     10- در خاتمه باید گفت: باید نوجوان را عمیقاُ درک نمائید. تحولات جسمانی و روانی که در وی ایجاد شده است. سازش او را با محیط دگرگون می‌سازد. در این حال نوجوان برای سازش مجدد با محیط خود نیاز به فرصت دارد. باید امکان را برایش فراهم نمائید به او فرصت دهید تا اشتباه کند، انتقاد کند،‌تصمیم بگیرد، در انتخاب فلسفه و روش زندگی او را یاری دهید. به هنگام لزوم با عطوفت و مهربانی اشتباهات او را برایش گوشزد کنید. سعی کنید وی را در کارهای نیک و پسندیده تشویق کنید. اگر می‌خواهید اعمال و رفتارهای نادرست وی را گوشزد کنید این عمل را با استدلال منطقی و توام با احترام و مهربانی انجام دهید.

       برگرفته از کتابهای: بلوغ - مسائل نوجوانان و جوانان و ...

من برای آنکه شما جوانان شایسته ای هستید علاقه دارم که جوانی خود را در راه خداوند و اسلام عزیز و جمهوری اسلامی صرف کنید  تا سعادت هر دو جهان را دریابید.                                                            ( از وصایای امام خمینی « ره» )

نوجوانی که از آغاز بلوغ،

به سراغ پسر و دخترتان می آید

دوره حساسی است.

                                  مثل هر مرحله دارای خصوصیاتی است.

 وضع این دوره بمانند پلی است،

گر که کودک به سلامات گذرد از این پل

پس از این گردنه همپای برزگسالان است.

آدمی گر که در این مرحله اصلاح نشد،

باز پروردن او دشوار است.

( دکتر غلامعلی عطائی)

  کامران سیزده ساله در حال دعوا با خواهر بزرگش بود که مادرش وارد شـد و گـفت: ( از جـنگ و دعوای شما خسته شده ام،؟ چقدر جنگ، چقدر دعوا، بس کنیـد) کـامران و خواهرش نگاهی به هم کردند و زیر خنده زدند. دعوا به همین راحتی تمام شد.